Congres 80 Jaar Explosieve Geheimen in de Bodem: Ontplofbare Oorlogsresten uit de Tweede Wereldoorlog
Op 5 mei 1945 was Nederland eindelijk vrij van bijna 5 jaar Duitse bezetting. De Tweede Wereldoorlog was voorbij – maar het had diepe sporen achtergelaten, zowel figuurlijk als fysiek. Vandaag de dag, 80 jaar na de bevrijding, worden er nog steeds bommen en granaten (ontplofbare oorlogsresten, OO) aangetroffen in ons land. Deze verborgen oorlogsresten kunnen gevaarlijk zijn voor mens, dier en infra en een bedreiging vormen voor bodemroerende projecten. Op donderdag 13 juni 2024 organiseerde Bombs Away een congres over dit onderwerp, waarbij niet alleen de inhoudelijke kant belicht werd maar vooral opdrachtgevers die hier dikwijls mee te maken hebben (projectleiders, beleidsmedewerkers, bodemprofessionals die werkzaam zijn bij (semi-)overheidsinstanties) centraal stonden.
’s Middags tussen 13.00 en 17.00 uur vond het congres plaats, op een voormalig industrieterrein dicht bij het Centraal Station van Utrecht. Na een welkomstwoord van Maxim Kuiten (directeur bij Bombs Away) werd de middag afgetrapt door Ton de Rooy, die verantwoordelijk is voor OO-gerelateerde zaken binnen de organisatie van Schiphol Nederland.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het vliegveld Schiphol op grote schaal gebombardeerd geweest. Het in kaart brengen van deze bombardementen, de mogelijke risico’s van niet-ontplofte bommen voor de vele grondwerkzaamheden die vandaag de dag op Schiphol plaatsvinden, is daarom essentieel. In zijn presentatie lichtte Ton de Rooy toe hoe Schiphol in het verleden met dit vraagstuk is omgegaan en hoe de huidige ‘bommenkaart’ van de nationale luchthaven tot stand is gekomen. Op verzoek van enkele toehoorders werd vervolgens toegelicht hoe Schiphol zo proportioneel mogelijk probeert om te gaan met opsporing: er moet immers veilig gewerkt worden, maar zonder onnodige kosten en vertraging van de werkzaamheden.
Vervolgens lichtte Thierry van den Berg (historicus en medeoprichter van Bombs Away) kort toe hoe ‘bommenkaarten’ (officieel bodembelastingkaarten genaamd) überhaupt tot stand komen. Naast uitgebreid literatuur- en archiefonderzoek zijn luchtfoto’s hierin cruciaal. Geallieerde vliegtuigen maakten tijdens de Tweede Wereldoorlog bijvoorbeeld luchtfoto’s van belangrijke doelwitten in bezet Nederland. Ook werden foto’s genomen tijdens luchtaanvallen (zogeheten strike photos), waardoor heel precies in kaart kan worden gebracht waar de bommen op dat moment de grond raakten. Met name voor waterrijke gebieden is dit van belang. Vliegtuigbommen die in water terechtkomen kunnen niet altijd op basis van luchtfoto’s na een bombardement worden gelokaliseerd.
Op strike photos zijn de inslagen in het water echter duidelijk zichtbaar aan de hand van ‘kringen’ en schuim op het wateroppervlak. Ook bij gebieden die meerdere malen (op verschillende momenten) zijn gebombardeerd kunnen ze uitsluitsel geven wanneer een krater precies is ontstaan. Zulke luchtfoto’s worden voor ieder onderzoek geraadpleegd, gegeorefereerd en gedetailleerd geanalyseerd. Ter illustratie stond er een tafel in de congreszaal, waar geïnteresseerden luchtfoto’s konden bekijken. Omdat Bombs Away voor elk onderzoek ook 3D-luchtfoto’s maakt, waarop hoogteverschillen in het landschap en eventuele fotofouten beter zichtbaar zijn, kon men ook deze (inclusief 3D-bril) bestuderen.
Na een gezellige pauze, waar hapjes en drankjes genuttigd konden worden, volgde een interactieve Q&A onder leiding van Linda Hofland-Timmers (directeur Bombs Away) met Edith Rutten.
Edith is verantwoordelijk voor alle OO-gerelateerde zaken binnen de gemeente Eindhoven. Net als Schiphol heeft, naast het vliegveld Eindhoven, ook de stad zelf zwaar geleden tijdens de Tweede Wereldoorlog: niet alleen is het meermaals gebombardeerd geweest (bijvoorbeeld de fabrieken van Philips), ook heeft de gemeente in de frontlinie gelegen toen operatie Market Garden in september 1944 plaatsvond. In de Q&A stond het beleid van de gemeente ten opzichte van ontplofbare oorlogsresten centraal. Daarbij sprak Edith naar aanleiding van enkele vragen vanuit het publiek, onder andere over de suppletieregeling, een mogelijke link met de omgevingswet en het omgevingsloket en de vraag hoe de gemeente hun kaart up-to-date gaat houden op de lange termijn.
Tot slot gaf Nick Warmerdam, senior adviseur archeologie bij Erfgoedhuis Zuid-Holland, een historische lezing over de munitieruimingen die direct na mei 1945 werden uitgevoerd. De mannen die destijds aan de slag gingen bestonden deels uit voormalige SS’ers en NSB’ers, die de ruimingen onder erbarmelijke omstandigheden uitvoerden. Vanwege een gebrek aan training raakten deze mannen dikwijls gewond. Ter illustratie: het verliezen van een oog of beperkt hersenletsel werd destijds gezien als ‘licht’ gewond, waarna men simpelweg weer aan het werk werd gezet. Hoewel in de maanden en jaren na mei 1945 veel ontplofbaar oorlogsmateriaal uit de Nederlandse bodem werd gehaald, bleek ‘alles ruimen’ al snel een onmogelijke taak. Dit blijkt des te meer aangezien wij vandaag de dag, 80 jaar later, nog steeds met dit vraagstuk te maken hebben.
Ter afsluiting van de dag kreeg iedereen een goodiebag uitgereikt, met onder andere het boek “Gefangenschaft bij den ‘Kaaskoppen’” van Nick Warmerdam, die niet beroerd was om enkele exemplaren te signeren. Onder het genot van een drankje en bittergarnituur werd er vervolgens nagepraat, bijgekletst en werden visitekaartjes uitgewisseld.
Als onafhankelijk adviesbureau in de ontplofbare oorlogsresten branche vindt Bombs Away het belangrijk dat er een veilige omgeving is waar gemeenten, provincies, (niet OO-gecertificeerde) ingenieursbureaus, projectontwikkelaars en infrabeheerders vrijelijk met elkaar in gesprek kunnen en hun ervaringen en expertises kunnen uitwisselen. Dit congres was hier de eerste aanzet toe. Vanwege de positieve feedback van de deelnemers zal in de nabije toekomst een tweede bijeenkomst georganiseerd worden. Interesse om het volgende congres bij te wonen, of om een presentatie te geven over hoe uw organisatie met de OO-problematiek omgaat? Meldt u dan aan voor onze nieuwsbrief: