Foto boven: Links Graf Claus Von Stauffenberg en rechts Albrecht Ritter. Bron: Wikimedia.
De aanslag op Hitler
Op 20 juli 1944, afgelopen weekend 80 jaar geleden, werd onder de codenaam Walküre (Valkyrie) in de Wolfsschanze in Oost-Pruisen een aanslag op Hitler gepleegd. De aanslag, die mislukte, werd gepland en uitgevoerd door (veelal) Wehrmacht officieren van adel. Als gevolg van de aanslag zou de Gestapo meer dan 7000 mensen arresteren waarvan er 4980 geëxecuteerd werden.
De aanslag op Hitler: wat eraan voorafging
Nadat bleek dat de oorspronkelijke leider van het complot, Henning von Trescow, niet kon deelnemen nam kolonel Graf Claus von Stauffenberg het stokje over. Hij stond in de beginjaren van Hitler nog positief tegenover het nationaalsocialisme, maar dit veranderde snel. Hij voorzag de ellende die een oorlog met West-Europa Duitsland zou brengen, en kon als overtuigd Katholiek niet achter de nazipolitiek betreffende Joden staan. Na de Kristallnacht sloot hij zich samen met één van zijn oudere broers bij het verzet aan. Een tweede oudere broer hielden ze er bewust buiten, omdat de angst bestond dat hij zijn mond voorbij zou praten, en omdat zijn vrouw van Joodse afkomst was. Andere samenzweerders, zoals Fritz-Dietlof Von der Schulenberg, waren van oorsprong jurist en haakten af op de wettenloosheid die in onder nazi-beleid in Duitsland ontstond.
Von der Schulenberg was in 1932 lid geworden van de Nazi partij. Hij stond bekend als de ‘rode graaf’, vanwege zijn hart voor sociale rechtvaardigheid, en sympathie voor de agrarische wereld. Ook hij reageerde vol afschuw op de Kristallnacht, en werd in 1940 uit de partij gezet als zijnde ‘politiek onbetrouwbaar’. Sinds die tijd was Von der Schuldenberg druk met het plannen van aanslagen op de persoon van Hitler, zo had hij plannen voor een aanslag op 27 juli 1940 in Parijs, maar dat mislukte doordat Hitler op het laatste moment zijn planning voor die dag veranderde. In de zomer van 1943 was hij degene die, samen met de eerdergenoemde Henning von Trescow, Claus von Stauffenberg rekruteerde voor het Duitse verzet. In 1939 had hij al eens geprobeerd Von Stauffenberg over te halen zich bij het verzet aan te sluiten, maar dat was destijds niet gelukt. Von Stauffeberg was echter wel bevriend gebleven met enkele van de verzetsleden. In de eerste jaren van de oorlog had hij aan het oostfront massamoorden op Joden, Polen en Russen gezien, en in de zomer van 1943 was hij net ontslagen uit het ziekenhuis nadat hij in Noord-Afrika zwaargewond was geraakt. Na het aansluiten van Von Stauffenberg begon het verzet concrete plannen te maken voor een aanslag op Hitler.
Mislukt
De aanslag werd uitgevoerd op 20 juli 1944 en mislukte. De tas met de bom werd door Von Stauffenberg dicht bij Hitler achtergelaten, maar iemand anders stootte per ongeluk tegen de tas aan waardoor deze onder een eikenhouten tafel werd geschoven. De tafel ving het grootste deel van de ontploffing op, waardoor Hitler weliswaar gewond raakte, maar de explosie wel overleefde. Terwijl Hitler zich vooral druk maakte om zijn kapotte nieuwe broek, begon de jacht op de aanslagplegers. De gebroeders Von Stauffenberg, Von der Schuldenberg en velen andere werden opgepakt. De rechter van dienst, Friedrich Fromm, wist van de aanslag, en had beloofd zijn mond te houden in ruil voor een hoge positie in het post-Hitler tijdperk. Bang dat de aanslagplegers hun mond over zijn kennis zouden voorbijpraten liet hij een aantal van hen, waaronder Claus von Stauffenberg direct executeren voor ze goed verhoord konden worden. Deze aanpak riep argwaan op. Goebbels zou nadat Fromm het neerslaan van de coup bij hem claimde opgemerkt hebben dat Fromm ‘geweldige haast had om zijn getuigen onder de grond te stoppen’. Fromm werd 22 juli 1944 gearresteerd en op 12 maart dat jaar ook geëxecuteerd wegens lafheid omdat zijn rol bij de aanslag niet bewezen kon worden. De door Fromm ter dood veroordeelde aanslagplegers waren door zijn actie (langdurige) martelingen gespaard gebleven.
De lichamen van veel van de aanslagplegers werden verbrand en door de rioolwaterzuivering van Berlijn gespoeld. Op de plek van hun executie hangen herinneringsborden. De gebeurtenissen van 20 juli 1944 hebben veel tot de verbeelding gesproken. Er is veel gespeculeerd over de redenen van bijvoorbeeld Von Stauffenberg om bij het verzet te gaan. Ook zijn meerdere films over de aanslag en Von Stauffenberg gemaakt, zoals Valkyrie uit 2008, waarin Tom Cruise en Carice van Houten de rollen van Claus en Nina von Stauffenberg vertolken.
Door Lisette van Wingerden