Brand op de Leusderheide
Tachtig jaar geleden, op 18 april 1941, was het in Nederland al een paar dagen bijzonder droog. Bovendien stond er een stevige wind. Enkele Duitse militairen oefenden op de Leusderheide bij Soesterberg met lichtkogels. Door de droogte had het heidelandschap niet veel nodig om te ontsteken. Steeds grotere delen van de Leusderheide kwamen zo in lichterlaaie te staan.
300 ton explosieven
Helaas voor de omwonenden waren er op het militaire oefenterrein op de Leusderheide ook explosieven opgeslagen. Het ging om Duitse mijnen en bommen, die op vlonders tussen aarde wallen lagen. Rond het middaguur bereikte de brand de munitiedepots op de heide. De reeks ontploffingen die volgde, deed Soesterberg op zijn grondvesten trillen. Grote rookwolken waren zichtbaar boven de heide. In de Amersfoortsestraat regende het bomscherven. Tot ver buiten de grenzen van de provincie Utrecht werden de zware dreunen van explosies gehoord. Aan het einde van de brand stond de teller op meer dan honderd zware ontploffingen. In totaal ging er meer dan 300 ton aan explosieven de lucht in.
Door de sterke wind vanuit het oosten verspreidde de brand zich al snel richting Soesterberg zelf. Terwijl inwoners van het dorp geëvacueerd werden, deed de Amersfoortse brandweer een verwoede poging om bij de brand te komen. Niet veel later werd ook de Soesterbergse brandweer gealarmeerd en kwam zelfs de brandweer van Amsterdam aanrijden. Hoewel er rond 17 uur geen nieuwe ontploffingen meer klonken, was de brandweer nog tot de volgende dag in de weer met het (na)blussen van alle branden.
Maanlandschap
Niet alleen ontstond er door de ontploffingen behoorlijk veel schade aan daken en ramen, ook brandden er enkele woningen aan de Amersfoortseweg volledig af. Panden die dichtbij de plaats des onheils stonden waren vaak zo ernstig beschadigd dat ze niet meer te herstellen waren. Zelfs een huis aan de Banningstraat, op twee kilometer van de ontploffingen, werd beschadigd door een scherf. Bovendien hadden ook vele bomen te lijden onder de rondvliegende bomscherven. De Leusderheide zelf zag er ondertussen uit als een maanlandschap.
Voor dertien leden van de Duitse Wehrmacht en een enkele Nederlandse inwoner liep de brand op de Leusderheide en de daaropvolgende ontploffingen fataal af. Rookvergiftiging speelde hierbij waarschijnlijk een aanzienlijke rol.
Sabotage?
Het verhaal over de Duitse militairen die oefenden met lichtkogels is het officiële verhaal dat de Duitse bezetters naar buiten brachten. Na de oorlog doken er ook verhalen op dat de brand een daad van sabotage zou geweest zijn. Overigens was de Ramp bij Soesterberg niet de eerste brand op de Leusderheide in april 1941. Negen dagen eerder, op 9 april, rukte de brandweer nog uit voor een heidebrand, al konden de brandweerlieden al snel weer vertrekken. Leden van de Wehrmacht en de Nederlandse Arbeidsdienst hadden de brand inmiddels al geblust. Ook nu nog ontstaan er geregeld branden op de Leusderheide. In mei 2019 ging zo’n drie hectaren heide aan de vlammen verloren tijdens een oefening op het militaire terrein. En ook in juni 2020 en april 2021 ontstonden er nog branden op het terrein.
Na de ramp op de Leusderheide op 18 april 1941 werden de Duitse munitieopslagplaatsen – in steen – herbouwd.
Bent u een projectontwikkelaar of van een gemeente en wilt u graag weten wat er zich in uw projectgebied afspeelde tijdens de Tweede Wereldoorlog? Aarzel dan niet om contact met ons op te nemen.
Foto’s afkomstig van Wikipedia. Tekst: Kimberley Eeftink MA, Bombs Away B.V.