Afbeelding boven: Auschwitz I. Bron: Wikimedia.
De eerste gevangenen in Auschwitz
Op 14 juni 1940, 85 jaar geleden, vond het eerste massatransport van gevangenen naar concentratiekamp Auschwitz plaats. Op dit transport zaten geen Joden. Het eerste Joodse massatransport vond plaats op 25/26 maart 1942. Het transport op 14 juni 1940 betrof een groep als politieke gevangenen worden aangeduid, vooral bestaande uit advocaten, docenten, studenten, priesters en verzetsmensen. In totaal ging het om 728 Poolse burgers die tussen de herfst van 1939 en de lente van 1940 waren gearresteerd, veelal bij pogingen het land te verlaten.
De gevangenen waren in de ochtend van 14 juni vanuit de gevangenis in Tarnów, waarvan de inwoners was opgedragen om binnen te blijven, naar het station gebracht, waarvandaan ze per trein naar het kamp werden gebracht. Het aanbrengen van de tattoos met nummers begon direct bij deze groep. Ze kregen de nummers 31 tot en met 758. De eerste dertig nummers waren voor een groep Duitse gevangenen die op 20 mei aankwamen en de eerste kapo’s van het kamp werden. Van de 728 eerste gevangenen zouden 298 de oorlog overleven, 272 kwamen om en van de overige 158 is niet bekend of ze de oorlog overleefd hebben. Volgens getuigenissen probeerde deze eerste groep door de oorlog heen zoveel mogelijk bij elkaar te blijven. Ook hadden ze vaak goed contact met andere, later aangekomen, Poolse gevangenen. Deze gevangenen bevonden zich allen in wat later bekend kwam te staan als Auschwitz I, het werkkamp. Het vernietigingsdeel van het kamp, Auschwitz-Birkenau werd in 1941 geopend en lag drie kilometer verderop. Overigens vertrokken er geen 728, maar 753 gevangenen op 14 juni uit de gevangenis van Tarnów. Van één gevangene is bekend dat hij op station werd vrijgelaten. De andere 24 gevangenen die nooit in het kamp arriveerden lijken bij Auschwitz aangekomen terug te zijn gebracht naar de gevangenis in plaats van dat ze het kamp in kwamen. Het is echter niet duidelijk of deze 24 mensen ooit terug in Tarnów zijn aangekomen.
Op 26 maart 1942 kwam het eerste massatransport met Joden aan in Auschwitz. Dit transport was de vorige dag vertrokken vanuit tussenkamp Proprad in de Slowaakse Republiek en bestond uit 999 Slowaakse Joden, waarvan slechts twintig de oorlog zouden overleven. Op dezelfde dag arriveerde nog een transport. Dit was het eerste vrouwentransport dat vanuit kamp Ravensbrück kwam, met 997 vrouwen. Alleen enkele vrouwen die het lukte om posities bij bijvoorbeeld de administratie van het kamp te krijgen wisten te overleven. In totaal zouden er 57 transporten vanuit Slowakije naar Auschwitz vertrekken, die 57.628 Joden vervoerden. Slechts enkele honderden hiervan zouden na de oorlog terugkeren.
Op 13 juni 2022 werd de exhibitie #StolenMemory geopend. Dit had als doel om voorwerpen van mensen die in Auschwitz vastzaten en omkwamen te herenigen met nabestaanden. Dit is ook gebeurd met spullen van de eerste groep mensen. Zo zijn van Ludwik Grąz zijn foto en de identiteitskaart van zijn school teruggegeven. Graz zat op het eerste transport naar Auschwitz, waar hij nummer 82 kreeg en drie jaar doorbracht. Daarna werd hij naar kamp Neuengamme overgebracht. Vermoedelijk kwam hij in mei 1945 om bij de geallieerde bombardementen in Lübeckse bocht, waar hij op een schip dat als concentratieboot dienstdeed vastzat. Nog altijd liggen er van zeker 2500 gevangenen, waaronder 900 Poolse, bezittingen bij het Arolsen Archives die wachten op terugave aan (tot nu toe onbekende) nabestaanden.
Door Lisette van Wingerden