Uitgelichte afbeelding: Sovjetmilitairen tijdens het tegenoffensief op 12 juli 1943. Bron: Wikimedia.
De Slag om Koersk
Het is vandaag 81 jaar geleden dat de grootste tankslag in de geschiedenis begon. De Slag om Koersk duurde van 5 juli tot 23 augustus 1943. De slag is om meerdere redenen uitzonderlijk. Zo is die beslissend geweest voor het verloop van de Tweede Wereldoorlog in Europa. Er werden ontzettend veel manschappen en materieel ingezet: aan Duitse zijde werden 900.000 man infanterie, 2.700 tanks en 2.000 vliegtuigen ingezet en aan de Sovjetzijde 1.300.000 man infanterie, 3.600 tanks en 2.400 vliegtuigen. Maar het is met honderdduizenden doden ook de dodelijkste slag uit de geschiedenis, met 5 juli 1943 als dodelijkste dag ooit in de luchtoorlog.
Een mislukte verrassing
Een half jaar eerder had Nazi-Duitsland een verpletterende nederlaag geleden bij Stalingrad. Naast het willen terugdringen van Sovjettroepen had Duitsland nog meer reden om weer ten strijde te trekken tegen het Rode Leger. Hitler had het idee gekregen dat enkele van zijn bondgenoten er over nadachten om zich terug te trekken uit de oorlog, en wilde de Duitse sterkte nog eens tentoonstellen. Daarnaast kon Duitsland wel wat extra “arbeidskrachten” gebruiken, en hoopten ze op veel Sovjet-krijgsgevangenen om deze slavenarbeid te verrichten. Op 5 juli 1943 werd daarom Operatie Citadel gelanceerd, met als doel het afsnijden van de saillant bij Koersk. Het Duitse leger plande een soort Blitzkrieg, een snelle verrassingsaanval. Het verrassingseffect viel echter nogal tegen. De Sovjets waren door de informatie van een geheim agent al maanden op de hoogte van de Duitse plannen, en hadden zich voorbereid.
De Slag om Koersk
Voorbereid of niet, de Duitse aanval begon goed. Al op 5 juli 1943 braken de Duitse troepen door de Sovjet verdediging heen. Op 12 juli vond de tankslag plaats. Er is veel geschreven over de tankslag, maar de feiten blijven onduidelijk. Veel informatie bestaat voor een groot deel uit Sovjet-propaganda, wat met name de genoemde aantallen van verliezen aan beide zijden wat dubieus maakt. Het lijkt erop dat het Rode Leger met circa 600 tanks het vermoeide Duitse leger aanviel. Wat er precies misging is niet helemaal duidelijk, maar de voorhoede van deze tanks lijkt in een antitankgracht te zijn gereden, wat voor enige paniek onder de tankbemanningen daarachter zorgde. In de verwarring die daardoor ontstond wisten de Duitse tanks een flink aantal tegenstanders uit te schakelen. Het tij keerde met de start van Operatie Husky: de geallieerde landingen op Sicilië die op 10 juli 1943 begonnen. Hitler werd gedwongen om troepen van het oostfront naar Sicilië te verplaatsen. Op 12 juli 1943 begon ook het offensief van het Sovjet-leger tijdens de Slag om Koersk. Honderden tanks en vliegtuigen en tienduizenden manschappen gingen in de tegenaanval. Op 15 juli 1943 stopte de Duitse opmars, en op 23 juli was het Rode Leger op de plek waar Operatie Citadel op 5 juli 1943 was begonnen. Op 5 augustus vielen Orjol en Belgorod in Sovjethanden, en op 23 augustus, het einde van de slag om Koersk, werd Charkov bevrijd.
Koude statistieken
De Slag om Koersk kostte ruim één miljoen mensenlevens, in een periode van één maand, twee weken en vier dagen. Zo’n 800.000 hiervan waren Sovjetsoldaten. Dit enorme aantal was van tevoren ingecalculeerd door de Sovjet-legerleiding. Nazi-Duitsland verloor ‘slechts’ 200.000 manschappen. Het zijn dit soort enorme aantallen die de waarheid van de uitspraak ‘één dode is een tragedie, duizend doden zijn een statistiek’ bevestigen.