Afbeelding boven: Foto van groep Amerikaanse parachutisten van het 506th Parachute Infantry Regiment, 101st Airborne Division bij de rand van een bos bij Son. Bron: beeldnummer 176938, beeldbankwo2.nl
Operatie Market Garden: luchtlandingstroepen in Nederland geland
Op 17 september 1944 was de bevrijding van Nederland dichterbij dan ooit tevoren. Op deze dag, exact 80 jaar geleden, landden bij Eindhoven, Nijmegen en Arnhem Amerikaanse en Britse luchtlandingstroepen. Met dit offensief, operatie Market Garden, moesten verschillende bruggen in Nederland veroverd worden en een snelle opmars richting Duitsland bewerkstelligd worden. De operatie verliep echter niet zoals gepland…
Operatie Market en Garden
Operatie Market Garden bestond uit twee onderdelen, niet geheel verrassend ingedeeld in Market én Garden. Market besloeg het deel van de luchtlandingen waarbij er rond de steden Eindhoven, Arnhem en Nijmegen luchtlandingsdivisies werden gedropt om de bruggen bij deze steden in te nemen. Voorafgaand aan de luchtlandingen zouden er verschillende bombardementen bij de bruggen en vliegvelden in de omgeving worden uitgevoerd om een snelle verovering van de bruggen te bespoedigen. Onderdeel Garden besloeg het deel van de operatie dat de inzet van het landleger betrof. Met tanks zou het Britse XXX Army Corps ten zuiden van Eindhoven de Nederlandse grens overschrijden en zo richting het noorden rijden om tot slot binnen enkele dagen door te stoten richting het Ruhrgebied.
Het is eindelijk zover
Op 16 september en 17 september 1944 werden er op grote schaal bombardementen uitgevoerd op vliegvelden en luchtafweerstellingen. Ook werden verkeerskruispunten en spoorknooppunten aangevallen. In de nacht van 16 op 17 september 1944 hadden 200 Britse Avro Lancaster bommenwerpers en 23 Havilland Mosquito jachtbommenwerpers van Bomber Command uit op vliegvelden in Nederland en Duitsland gebombardeerd. In de ochtend van 17 september 1944 vertrok de US 8th Air Force met 822 B-17 bommenwerpers naar Nederland om de vliegvelden bij Eindhoven, Deelen en Ede te bombarderen. Ook werd FLAK langs de transportroutes aangevallen. Om 09.45 uur vertrokken uiteindelijk de eerste vliegtuigen van operatie Market. Met 424 transportvliegtuigen werden de luchtlandingstroepen van de Amerikaanse 101st Airborne Division naar Best, Son, Sint-Oedenrode en Veghel gebracht. Vrijwel alle troepen waren op de juiste locatie neergekomen. Hier moesten de Amerikaanse troepen de bruggen over de Aa, Zuid-Willemsvaart, de Dommel en Wilhelminakanaal innemen. In de omgeving van Nijmegen werden bij Grave, Overasselt en Groesbeek de luchtlandingstroepen van de Amerikaanse 82nd Airborne Division gedropt. De brug over de Maas bij Grave, minstens één van de bruggen over het Maas-Waalkanaal en de brug over de Waal bij Nijmegen en de hoogvlakte bij Groesbeek moesten hier veroverd worden. Ten westen van Arnhem landden de Britse luchtlandingstroepen van 1st Airborne Division en hun doel was om de verkeersbrug bij Arnhem over de Rijn te bezetten totdat er versterking zou komen.
Het gaat mis bij Eindhoven
Nadat het XXX Corps de vliegtuigen had zien overvliegen begonnen zijn op 14.35 uur naar hun opmars richting Eindhoven. Verwacht werd dat zij binnen enkele uren de stad zouden bereiken. Dit bleek echter al snel te optimistisch doordat Duits artillerievuur voor meer vertraging zorgde dan verwacht. Tegen de avond waren de Britse troepen niet verder gekomen dan Valkenswaard met circa 10 kilometer te gaan. Men zag ook de noodzaak er niet van in om nog verder te gaan. Ten noorden van Eindhoven was alles niet verlopen zoals gepland. De bruggen bij Veghel over de Aa en Zuid-Willemsvaart en de brug over de Dommel bij Sint-Oedenrode werd wel zoals voorzien snel veroverd. Een peloton van de 502nd Parachute Infantry Regiment had geprobeerd te brug over het Wilhelminakanaal bij Best in te nemen. De brug diende als reserve wanneer het veroveren van de brug bij Son niet lukte. Het lukte echter niet om de troepen bij de brug bij Best te overrompelen. Bij Son ging het ook mis. Het 506th Parachute Infantry Regiment was richting Son opgetrokken toen ze onder Duits geschutvuur kwamen te liggen. Het lukte hen uiteindelijk om het dorp in te nemen en op te rukken naar de brug. Deze werd echter voor hun neus opgeblazen door Duitse troepen. Er kon al snel een voetbrug worden gelegd maar deze was niet sterk genoeg voor voertuigen. De opmars kwam bij Eindhoven stil te liggen.
Successen bij Nijmegen
Na een kort maar hevig gevecht was de brug bij Grave veroverd door de Amerikaanse 504th Parachute Infantry Regiment veroverd. Vier bruggen over het Maas-Waalkanaal werden door Duitse troepen opgeblazen. De brug bij Malden had men net als bij Son bijna bereikt toen deze werd opgeblazen. Om de laatste brug, de brug bij Heumen, werd urenlang hevig gevochten. Zonder deze brug zou er net als bij het Wilhelminakanaal nieuwe brug moeten worden geslagen. Zover kwam het bij Heumen echter niet, rond 23.00 uur kon namelijk gemeld worden dat de brug bij Heumen in Amerikaanse handen was gevallen. Het enige wat de 82nd Airborne Division nog restte was de inname van de Waalbrug bij Nijmegen. Het verzet meldde die dag dat de brug bij Nijmegen door slechts een klein aantal troepen bezet was omdat veel Duitse militairen de stad al ontvlucht hadden. De opperbevelhebber van de 82nd Airborne Division, James Gavin, liet deze gouden kans tot een snelle verovering van de brug echter aan zich voorbijgaan. Hij wilde eerst zijn positie bij Groesbeek consolideren omdat hij een aanval vreesde vanuit het Reichswald. In de avond ging er pas een bevel uit om naar Nijmegen op te rukken. Twee compagnieën trokken de stad en het lukte één peloton om de brug te bereiken terwijl de rest van de Amerikaanse troepen zich genoodzaakt was om zich terug te trekken rond het Keizer Karelplein. Ondertussen was namelijk het verkenningsbataljon van de 9. SS-Panzer-Division in Nijmegen aangekomen die stevige tegenaanval uitvoerden op de Amerikanen. De eerste aanval op de Waalbrug mislukte. Iets wat later grote gevolgen zou hebben voor het verloop van de operatie…
De weg naar Arnhem is (te) lang
Bij Heelsum en Wolfheze waren rond 15.00 uur ’s middags de Britse 1st Airborne Division onder leiding van Roy Urquhart geland. Urquhart vestigde eerst zijn hoofdkwartier aan de bosrand. Hoewel de landingen perfect waren uitgevoerd en er geen Duitsers te bekennen waren, begonnen de eerste problemen voor de Britten te ontstaan. Zo bleken de radio’s niet goed te werken en kon er geen contact gemaakt worden met de vooruitgestuurde bataljons of met Groot-Brittannië. De 1st Parachute Brigade kreeg de taak om op te rukken naar de brug naar Arnhem. De drie bataljons van deze brigade zouden over drie verschillende routes naar de stad trekken. Het lukte de 1st Parachutist Brigade niet om de opmars met de benodigde snelheid uit te voeren. Zo werden ze flink opgehouden door de begroetende burgerbevolking. Ook waren er bij Oosterbeek enkele gemechaniseerde kanonnen opgesteld van 9. SS-Panzer-Division waarop het 1e en 3e Bataljon op vast liepen. Alleen het 2e bataljon van kolonel John Frost kon makkelijker optrekken naar de brug. Om 20.00 uur ’s avonds hadden Frost en zijn eenheid de noordelijke oever van de Rijnbrug in Arnhem. De twee aanvallen om ook de zuidelijke oever in te nemen mislukten.
Een aantal bruggen te ver
De gestelde doelen werden op 17 september 1944 grotendeels niet behaald en Montgomery’s ambitieuze plan om met de operatie de Tweede Wereldoorlog in Europa eind 1944 te beëindigen stond na dag 1 gelijk al op losse schroeven. Uiteindelijk zou operatie Market Garden eindigen op 25 september 1944 met een plan om de Britse troepen te evacueren bij Arnhem. De cruciale Rijnbrug bij Arnhem kon niet worden ingenomen. Het mislukken van de operatie had grote gevolgen voor het verloop van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en de rest van Europa. Grote delen van Nederland lagen vanaf dat moment direct in de frontlinie van een oorlog en het westen van Nederland kreeg eveneens te maken met de hongerwinter…
Door Marieke de Klein