Afbeelding boven: bron: wikimedia.
Radio Oranje
Radio Oranje, “de stem van strijdend Nederland”. Op 28 juli 1940 werd het radioprogramma dat menig Nederlander door de Tweede Wereldoorlog heen praatte voor het eerst uitgezonden. De eerste uitzending begon met lied ‘Merck toch hoe sterck’, waarna koningin Wilhelmina haar eerste van de uiteindelijk in totaal 34 toespraken in het programma hield. In latere afleveringen was het geuzenlied ‘In naam van oranje doe open de poort’ de openingstune. Het programma werd elke dag tussen 20.15 en 20.30 uur Nederlandse tijd uitgezonden.
Radio Oranje was niet het enige Nederlandse programma dat vanuit het buitenland de Nederlandse burgers probeerde te bereiken. Eveneens vanuit Engeland zond de BBC Dutch Service ook uitzendingen uit. Dit programma begon op 11 april 1940, en op 15 mei 1940 kwam koningin Wilhelmina voor het eerst in dat programma aan het woord. Voor het ontstaan van Radio Oranje bestond ook kort Radio Vrij Nederland, dat vanuit Parijs opereerde. Vanaf de bevrijding van het zuiden van Nederland in 1944 werd daarvandaan Radio Herrijzend Nederland uitgezonden.
In uitzendingen van Radio Oranje werd het Nederlandse volk moed ingesproken. Ook werden er regelmatig oproepen gedaan. Zo werd in juni 1942 gewaarschuwd dat men geen goederen van opgepakte of ondergedoken Joodse medeburgers moest kopen, omdat dit gezien werd als strafbare heling en die goederen na de bevrijding zouden moeten worden teruggegeven aan de rechtmatige eigenaren. Ook riep koningin Wilhelmina aan aantal keer op tot steun aan Joodse Nederlanders, maar volgens critici deed ze dit niet sterk en vaak genoeg. In oktober 1942 ging Radio Oranje samen met radio De Brandaris -genoemd naar de vuurtoren op Terschelling-, die vanuit Londen voor Nederlanders op zee uitzond. Het programma bleef Radio Oranje heten, maar veel van het personeel kwam nu van De Brandaris over, wat voor een stijlverandering zorgde.
Afbeelding boven: Koningin Wilhelmina spreekt voor Radio Oranje. Bron: Wikimedia.
Vanaf 1941 werd de Nederlandse radio omroepen afgeschaft en kwam er in plaats daarvan één staatsomroep die onder NSB-leiding werd gesteld. In het bezette Nederland was luisteren naar Radio Oranje streng verboden. Dit verbod begon met het niet mogen luisteren naar Britse zenders, maar werd later uitgebreid naar het niet mogen bezitten van een radio. Veel Nederlandse burgers leverden hun radio echter niet in, en luisterden hier in het geheim naar. Het radio luisteren heeft volgens recent onderzoek echter niet bijgedragen aan het aanwakkeren van verzet tegen de bezetter. Ook lijkt het erop dat na de oorlog meer mensen aangaven naar bijvoorbeeld Radio Oranje geluisterd te hebben dan daadwerkelijk het geval was. Wel werden er gecodeerde boodschappen aan het verzet in de uitzendingen gestopt. Zo stond ‘De gans is uitgevlogen’ voor ‘Amerikaanse piloot is veilig in Londen aangekomen’. Om Duitse stoorzenders te elimineren werd gebruik gemaakt van de zogenaamde moffenzeef, of van een kristalontvanger. Instructies over hoe een moffenzeef gemaakt kon worden werden in pamfletten door geallieerde vliegtuigen boven Nederland uitgeworpen. Er zijn niet veel intacte moffenzeven uit de oorlog overgebleven, maar in 2025 werd er één in een plafond aangetroffen. Deze ligt tegenwoordig in het Verzetsmuseum Amsterdam.
Afbeelding boven: Een moffenzeef. Bron: wikimedia
Sinds 2023 bestaat er een podcast met de naam Radio Oranje. Deze vertelt in vijf seizoenen de belangrijkste gebeurtenissen per maand uit de Tweede Wereldoorlog. De podcast kan op Podimo beluisterd worden.
Door Lisette van Wingerden.