Afbeelding boven: De Messerschmitt waarin Von Werra pp 5 spetember 1940 neerstortte. Bron: Wikimedia.
The One That Got Away
Franz Xaver ‘baron’ von Werra was een gevechtspiloot en vliegende aas van de Luftwaffe tijdens de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog. Hij was één van de beroemdste piloten die Duitsland had, maar niet vanwege zijn vliegkunsten. Von Werra was een ware escape-artist, en was de enige Duitse militair die uit Engelse krijgsgevangenschap ontsnapte en terug in Duitsland wist te komen.
Europa deel I
Von Werra was bij de start van de oorlog een Leutnant. Tijdens de Slag om Frankrijk vloog hij bij Jagdgeschwader 3, waar hij adjudant werd. Hij stond daar bekend om zijn ‘onstuimige en speelse’ gedrag. Zo had hij een leeuwenwelp die hij Simba noemde, die bij hem op het vliegveld woonde en de mascotte van het Squadron werd. Op 5 september 1940 werd Von Werra in een Messerschmitt Bf 109 neergeschoten boven Winchet Hill in Kent. Von Werra moest een noodlanding maken en werd direct daarna gevangengenomen door de ongewapende kok van een legeronderdeel dat toevallig in de buurt was. Tijdens de paar dagen dat hij door deze afdeling werd vastgehouden deed hij zijn eerste ontsnappoging, maar die mislukte. Na 18 dagen te zijn verhoord werd Von Werra naar krijgsgevangenkamp 1 in Lancashire gebracht. Op 7 oktober 1940 volgde ontsnappoging nummer twee, dit keer tijdens een wandeling buiten het kamp. Von Werra wist over een muur te glippen, en verdween in een veld. Pas op 10 oktober werd hij door de Home Guard gevonden terwijl hij voor de regen schuilde in een hut. Toen de Guards hem uit de hut haalden, wist Von Werra de lamp die ze bij zich hadden uit te trappen, en in de duisternis die ontstond ontsnapte hij opnieuw. Op 12 oktober werd hij weer gevonden, en wist nu niet te ontsnappen. Hij werd na enige tijd in isolatie te hebben gezeten overgebracht naar kamp 13 in Derbyshire. In kamp 13 voegde hij zich bij een groep gevangenen die bezig was met het graven van een ontsnappingstunnel. Na een maand graven, op 20 december 1940, ontsnapten Von Werra en vier anderen via de tunnel. Het geluid van hun ontsnapping werd niet opgemerkt door de herrie van luchtafweergeschut en het zingen van het kampkoor. De andere vier werden snel opgepakt, maar Von Werra wist weer weg te komen. Hij had zijn vliegerskleding meegenomen, trok dat aan, en deed zich voor als de Nederlandse kapitein Van Lott, piloot bij het Nederlandse Luchtvaartregiment. Hij vertelde een behulpzame machinist dat hij uit de lucht was geschoten, en terug wilde naar zijn eenheid. Hij bereikte uiteindelijk een Brits vliegveld, en nadat zijn Van Lott verhaal ontmaskerd dreigde te worden probeerde hij een vliegtuig te stelen. Een oplettende Squadron-leider wist hem te stoppen, en Von Werra werd weer naar kamp 13 gebracht.
Amerika
In Januari 1941 besloten de Britten een groot aantal krijgsgevangenen waaronder Von Werra naar Canada te verschepen. In Canada aangekomen begon Von Werra met het plannen van een ontsnapping naar de Verenigde Staten, die nog neutraal waren. Op 21 januari 1941 sprong hij uit een rijdende trein en kwam in de buurt van Smitths Falls in Ontario terecht. Pas de volgende dag ontdekte men in de trein dat hij afwezig was, waardoor Von Werra tijd genoeg had om de grens met de VS over te steken. Enkele maanden voor de VS bij de oorlog betrokken zouden raken kwam Von Werra aan in New York, waar hij zich bij de politie meldde en werd gearresteerd wegens het illegaal binnenkomen van het land. Hij zocht contact met de Duitse consul die zijn borg betaalde, en terwijl de VS en Canada onderhandelde over zijn uitlevering, hielp de consul Von Werra de grens met Mexico over. Daarvandaan ging Von Werra naar Rio de Janeiro in Brazilië, naar Barcelona, door naar Rome, en daarvandaan terug naar huis in Nazi-Duitsland, waar hij op 18 april 1941 aankwam.
Europa deel II
Terug in Duitsland werd Von Werra als held onthaald. Hij kreeg van Hitler het Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes toegekend. Door zijn ervaringen als krijgsgevangene kreeg hij de taak verhoortechnieken die toegepast werden op geallieerde krijgsgevangen te verbeteren. Voor deze geallieerde krijgsgevangen was de terugkeer van Von Werra goed nieuws: zijn berichten over hoe hij behandeld werd door de Britten zorgden ervoor dat Duitsland geallieerde krijgsgevangen beter ging behandelen. Von Werra zette zijn carrière bij de Luftwaffe ook door. Op 1 juli 1941 werd hij Gruppenkommandeur van JG.53 dat werd ingezet tijdens Operatie Barbarossa. In september werd de Gruppe naar Fliegerhorst Katwijk overgeplaatst. Daarvandaan steeg Von Werra op 25 oktober 1941 op in zijn Messerschmitt Bf 109 voor een oefenvlucht. Boven de Noordzee kreeg het toestel een storing aan de motor, en het crashte in zee. Von Werra werd nooit teruggevonden. Hij heeft 21 luchtgevecht overwinningen op zijn naam staan, acht tegen geallieerde toestellen, en dertien aan het Oostfront. In 1957 werd een film uitgebracht over Von Werra’s ontsnapkunsten: The One That Got Away.
Door Lisette van Wingerden