De Japanse overgave
Na de Duitse overgave begin mei 1945 en de vrede in Europa hielden de geallieerden de Conferentie van Potsdam. Van 17 juli tot 2 augustus 1945 onderhandelden de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de Sovjetunie over het lot van Duitsland en de afhandeling van de oorlog. De overeenkomst kreeg als naam het Akkoord van Potsdam.
Naast het Akkoord werd er ook nog een Verklaring van Potsdam opgesteld. Hierbij verving de Chinese Chiang Kai-shek Stalin. De Sovjetunie was nog steeds gebonden aan het neutraliteitsverdrag met Japan, waardoor het Japan niet kon aanvallen. China was echter al in oorlog met Japan sinds het Marco Polobrug-incident in 1937. De Verklaring stelde Japan voor een ultimatum: het land gaf zich over en accepteerde de gestelde voorwaarden of kon “een prompte en absolute vernietiging” verwachten.
De vele vaagheden in de Verklaring zorgden ervoor dat het document in feite een carte blanche was voor de geallieerde leiders. Zo werd er met geen woord gerept over het lot van de Japanse keizer. Hoewel de Verklaring uitvoerig besproken werd, kon de Keizerlijke Raad in Japan het onderling niet eens worden. Uiteindelijk reageerde Japan niet op het ultimatum. De Verenigde Staten voerden daarop hun geplande aanval met de atoombommen uit op 6 en 9 augustus 1945, en de Sovjetunie verbrak zijn neutraliteitsverdrag om Manchukuo binnen te vallen.
Generaal MacArthur aan boord van de USS Nashville in 1944 (Bombs Away collectie).
Het ondraaglijke
Een dag na de Sovjetinval en de verwoesting van Nagasaki, op 10 augustus 1945, vond er een allesbepalende stemming plaats tussen de zes leden van de Japanse Keizerlijke Raad. Net zoals na de Verklaring van Potsdam was de Raad verscheurd tussen twee uitersten. Drie leden stemden om de strijd tot het einde verder te zetten en drie voor onderhandelingen met de geallieerden. De keizer zelf gaf uiteindelijk de doorslaggevende stem om de wapens neer te leggen. In zijn rede sprak hij: “Ik heb besloten om het ondraaglijke te verdragen en de voorwaarden van de Verklaring van Potsdam te accepteren”. De vredesonderhandelingen werden opgestart, met als enige Japanse voorwaarde dat de keizer mocht aanblijven.
Voor vele leden van de politieke en militaire top was de capitulatie onaanvaardbaar. Japan maakte een paar woelige dagen mee, waarbij enkele hooggeplaatste militairen een greep deden naar de macht om de strijd toch verder te kunnen zetten. Andere leiders pleegden rituele zelfmoord.
Tijdens de radiotoespraak van de keizer op 15 augustus hoorde de Japanse bevolking voor de eerste keer de stem van hun keizer. Hierin deelde hij mee dat hij persoonlijk de Verklaring van Potsdam accepteerde, en daarmee dus ook de Japanse capitulatie. De keizer sprak in het archaïsche dialect van het hof en vele mensen hadden slechte ontvangst, waardoor de boodschap van de toespraak niet meteen duidelijk was. Toch betekende dit het onherroepelijke einde van de oorlog.
Geallieerde krijgsgevangenen juichen bij hun bevrijding uit het kamp Aomori, bij Yokohama, op 29 augustus 1945.
Van Pearl Harbor tot de USS Missouri
De strijd rond de Stille Oceaan werd uiteindelijk definitief besloten op 2 september 1945. Wat begon met de verrassingsaanval op Pearl Harbor met als doel om zoveel mogelijk Amerikaanse oorlogsschepen uit te schakelen, eindigde aan boord van het slagschip USS Missouri, in de baai van Tokyo op 2 september. Hier ondertekenden de Japanse Minister van Buitenlandse Zaken Mamoru Shigemitsu en generaal Yoshijiro Umezu de Japanse overgave.
Uit de Rotterdammer, 15 augustus 1945.
Generaal MacArthur accepteerde de overgave uit naam van de geallieerden. Een vertegenwoordiger van de Verenigde Staten zelf, maar ook van China, het Verenigd Koninkrijk, de Sovjetunie, Australië, Canada, Frankrijk, Nieuw-Zeeland en zelfs Nederland ondertekenden vervolgens het document. Tijdens de ceremonie werd Nederland vertegenwoordigd door luitenant-admiraal Conrad Helfrich. Ook aan boord was een schare Amerikaanse verslaggevers en journalisten, die de overwinning vastlegde voor het thuisfront. Ook de Nederlandse kranten bespraken de overgave van Japan uitvoerig, van de keizerlijke radiotoespraak tot de ondertekening van het document aan boord van de USS Missouri. 16 augustus 1945, een donderdag, werd spontaan uitgeroepen tot een nationale feestdag.
Na de capitulatie werd Japan bezet door de geallieerden, die verregaande hervormingen afdwongen met als doel de oprichting van een democratische staat. Zo kwam er in 1947 een nieuwe grondwet, die onder andere de keizer van al zijn politieke macht ontnam. Pas in 1952 herwon Japan zijn onafhankelijkheid.
Neem gerust contact met ons op als u geïnteresseerd bent in onze werkzaamheden.
Foto van MacArthur uit de eigen Bombs Away collectie. Foto van de krijgsgevangenen en de volgepakte USS Missouri afkomstig van de Archival Research Catalog, gevonden op World War II Database (https://ww2db.com/). Overige foto’s afkomstig van Wikipedia. Tekst: Kimberley Eeftink MA, Bombs Away B.V